OnderzoekKU Leuven bewaart DNA van 1.536 bananensoorten
KLIK OP DE VRAGEN
Mogen bananen in de koelkast?‘Zeker niet’, zegt professor Swennen. ‘Dan worden die binnen de kortste keren bruin. Zowel bananen als de plant houden niet van temperaturen lager dan 14 graden.’
Waarom eten we niet de lekkerste bananen?
Waarom is het topje zwart?‘Wanneer bananen nog klein zijn, zitten er op het topje bloembladeren’, zegt professor Swennen. ‘Denk aan de witte appelbloesems. Naarmate de bananen groter worden, drogen die bloembladeren en vallen ze af. Wat rest, is een zwart plekje. Bij de appel gebeurt net hetzelfde, kijk maar naar de onderkant.’
RONY SWENNEN
DIRECTEUR LAB
TROPISCHE PLANTENTEELT
‘Dat hier geen bananen gekweekt worden, geeft ons een immens voordeel’
Waarom was Chiquita eerst een bouwfirma?
Hoeveel bananen groeien aan één tros?De bananenplant blijkt behoorlijk exact in zijn opbrengst. ‘Aan een tros hangen 220 bananen of 10 rijtjes van 22’, zegt professor Swennen. ‘Eén plant draagt ook maar één tros. Daarna wordt die met de grond gelijkgemaakt en groeit een zijscheut uit tot een nieuwe plant met tros. Na dertig jaar is een plant op.’
Zijn ze allemaal geel en krom?
Zijn ze allemaal geel en krom?‘Er bestaan zo’n 2.000 verschillende soorten bananen, waarvan er ongeveer 400 eetbaar zijn’, zegt professor Swennen. ‘Wij eten daar één soort van: de Cavendish. Een banaan die krom is en geel wordt wanneer ze rijpt. Maar je hebt ook bananensoorten die zo rond zijn als een sinaasappel. Andere zijn dan weer groen of rood wanneer ze rijp zijn. Er is zelfs een soort die tijdens het rijpingsproces eventjes blauw is. En dan zijn er nog bananen met stekels, of andere die je moet schillen zoals aardappels en die je enkel gekookt of gefrituurd eet. De meeste van die soorten worden zo kleinschalig gekweekt dat ze nooit tot bij ons raken.’ Waarom onze bananen krom zijn? ‘Als de vruchtjes nog klein zijn, groeien ze recht met de punt naar beneden. Maar bij het groeien, richten ze zich naar de zon en worden ze krom.’
Waarom eten we niet de lekkerste bananen?‘Het gros van de consumenten weet niet hoe lekker bananen kunnen smaken’, zegt professor Swennen. ‘Omdat de onze onrijp geplukt zijn en zo nog veel smaak missen, maar vooral omdat er soorten bestaan die veel lekkerder zijn. Rassen die zoeter zijn en veel meer aroma’s bevatten dan de Cavendish, het ras dat we nu eten.’
Waarom we die dan toch massaal eten? ‘Daarvoor moet je terug naar de jaren vijftig. Toen was er een bananencrisis en de lekkere, zoete soort die we tot dan wereldwijd aten – de Gros Michel – stierf volledig uit door een ziekte. De bananenfirma’s moesten daardoor op zoek naar een nieuwe soort. Toen hebben zij de beslissing genomen om voor de Cavendish te gaan. Die was namelijk net zo mooi van kleur als de Gros Michel, had een hoge productie en paste door de vorm makkelijk in dozen.’
De Cavendish nu zomaar inruilen tegen een lekkerdere, is niet zo gemakkelijk. ‘De volledige industrie is erop afgestemd. Alle dozen zijn op maat van de Cavendish, het transport is afgesteld op de ideale temperatuur van die banaan en ook de rijpkamers zijn er speciaal voor ontworpen.’
Bananen kweken is onmogelijk in België, en toch hebben wij de grootste bananencollectie ter wereld. In een lab van de KU Leuven bewaren ze het DNA van 1.536 verschillende soorten. ‘We zijn de spermabank van de wereldwijde bananenproductie’, zegt professor Swennen. En vandaag is die schatkamer jarig. Ze wordt 30 jaar oud. (CHRIS SNICK, BDN)
Hoeveel bananen groeien aan één tros?
Aten Adam en Eva het verkeerde fruit?‘Niet de appel maar de banaan werd eerst door de mens gegeten. 8.000 jaar geleden aten we al bananen, de appel volgde pas een paar duizend jaar later. Daarom zeg ik altijd dat Adam en Eva eigenlijk in een banaan gebeten moesten hebben’, zegt professor Swennen.
De bananenplant werd wel eerst voor andere doelen dan voeding gebruikt. ‘Nog voor de mens de banaan at, gebruikte men de bladeren als dakbedekking of om eten in te bewaren. Daarna ontdekten onze voorouders dat de plant ook eetbaar was. Ze aten de zachte delen van de bladeren op, zoals prei. De vrucht zelf was in die tijd nog niet eetbaar en zat vooral vol zaden. Pas wanneer de mens die rond woningen zaaide, kruisten verschillende soorten tot een ras waarvan de vrucht wel eetbaar werd en er van de zaden niet veel meer restte dan de zwarte puntjes die je nu ook nog ziet.’
Waarom is het topje zwart?
Waarom was Chiquita eerst een bouwfirma?‘Veel grote bananenbedrijven waren ooit bouwfirma’s’, zegt professor Swennen. ‘Bedrijven die eind negentiende eeuw spoorwegen bouwden in Costa Rica en Panama. Maar plots hadden die landen geen geld meer om te betalen en gaven ze grond in de plaats. De bouwfirma’s besloten er dan maar bananen op te planten en die met schepen te exporteren.’
Mogen bananen in de koelkast?
Wanneer werd je banaan geplukt?‘Gemiddeld vier weken geleden’, zegt professor Swennen. ‘Onze bananen worden in Latijns-Amerika groen geplukt en gaan daarna de boot op richting Antwerpen. Dat gebeurt gekoeld bij 14 graden, zodat ze niet verder rijpen. Als ze hier in België zijn, worden ze in speciale rijpkamers geplaatst. Een week later zijn ze geel en gaan ze naar de winkel.’
Omdat ze niet in de zon rijpen, is de smaak niet optimaal. ‘Het beste bewijs daarvan kan je proeven in Spanje. Daar verkopen ze dezelfde soort als de onze, maar toch zijn die zoeter. De reden daarvoor is dat hun bananen van de Canarische Eilanden komen. Ze zijn slechts enkele dagen onderweg in plaats van drie weken, en kunnen zo rijper geplukt worden. Waarom de onze niet van de Canarische Eilanden komen? Ze hebben er daar helaas niet voldoende voor de hele Europese markt.’
In welk seizoen koop je ze het best?
In het Noorse Spitsbergen staat de zogenaamde zadenbank, een bunker waarin meer dan 10.000 plantenzaadjes liggen voor het geval ergens ter wereld op een dag planten uitsterven. De bananen hebben ook zo’n plekje. Geen bunker, wel een lab van de KU Leuven dat beheerd wordt door de onderzoeksinstelling Bioversity International. De stekjes van een paar centimeter groot worden er in proefbuisjes bewaard bij 15 graden. ‘Een kopie van die stalen vriezen we ook nog eens in bij min 196 graden’, zegt professor Rony Swennen, directeur van het Laboratorium voor Tropische Plantenteelt. ‘Zodat we zelfs over honderd jaar een ras nog nieuw leven in kunnen blazen.’
Ziektes welkom in België
Nergens anders ter wereld bestaat zo’n ‘spermabank’ voor de bananenteelt. Wat bizar lijkt als je weet dat bananen in liefst 135 landen gekweekt worden terwijl dat hier onmogelijk is. Toch kozen de Verenigde Naties voor Leuven om de bananenschat te bewaren.
‘Eigenlijk is dat niet zo vreemd’, zegt Swennen. ‘Door de sterke banden tussen België en Afrika sinds meer dan honderd jaar hebben we wel ervaring met de bananenteelt en met honderden soorten uit Centraal- en Oost-Afrika, zoals bak-, kook- en bierbananen. Daarnaast zijn we hier in België altijd al experts geweest in het kweken van planten in proefbuisjes. En dan is er nog het belangrijkste punt: dat hier geen bananen gekweekt worden, geeft ons een immens voordeel. Van overal ter wereld komen hier scheutjes binnen. Soms zitten daar ziektes op. Voor ons is dat geen probleem: ze kunnen de teelt hier niet aantasten, want die bestaat toch niet. In een land waar ze bananen kweken, kan zoiets wél een ramp inluiden.’
Patatjes
De planten en scheutjes worden verzameld door veldwerkers die speuren naar nieuwe soorten. De bananenbank zou er momenteel nog een vijfhonderdtal missen. ‘Eerstdaags krijgen we er nog binnen die gevonden zijn in Indonesië, Congo en Maleisië’, zegt Swennen.
Vroeger reisde hij zelf de wereld rond. ‘Ik zat op de meest onmogelijke plaatsen. In Congo moesten ze me tijdens mijn expeditie zelfs bevoorraden met een vliegtuigje omdat er niets of niemand was. Maar alles voor de banaan. Het is een soort die zo gevoelig is voor ziektes dat ze binnen de kortste keren uitgeroeid kan worden. Terwijl 1 miljard mensen er wel van eten. In veel gebieden is het basisvoedsel, net zoals ons brood.’
Het team van Swennen levert zo’n goed werk dat het niet onopgemerkt blijft. Daarom krijgen de bananen binnenkort gezelschap. ‘Het International Potato Center in Peru stuurt ons een kopie van hun aardappelcollectie – 8.000 soorten – om die hier te bewaren’, zegt Swennen.
Aten Adam en Eva het verkeerde fruit?
In welk seizoen koop je ze het best?In tegenstelling tot appels of peren, zijn er het hele jaar verse bananen. ‘Een bananenplant kent geen seizoenen’, zegt professor Swennen. ‘Die produceert het jaar door. Het enige wat je nodig hebt, zijn temperaturen die constant hoger liggen dan 20 graden. Daarom kun je ze hier in België niet buiten kweken.’
Een zaadbank voor bananen
Wanneer werd je banaan geplukt?
OnderzoekKU Leuven bewaart DNA van
1.536 bananensoorten
Een zaadbank voor bananenBananen kweken is onmogelijk in België, en toch hebben wij de grootste bananencollectie ter wereld. In een lab van de KU Leuven bewaren ze het DNA van 1.536 verschillende soorten. ‘We zijn de spermabank van de wereldwijde bananenproductie’, zegt professor Swennen. En vandaag is die schatkamer jarig. Ze wordt 30 jaar oud. (CHRIS SNICK, BDN)
In het Noorse Spitsbergen staat de zogenaamde zadenbank, een bunker waarin meer dan 10.000 plantenzaadjes liggen voor het geval ergens ter wereld op een dag planten uitsterven. De bananen hebben ook zo’n plekje. Geen bunker, wel een lab van de KU Leuven dat beheerd wordt door de onderzoeksinstelling Bioversity International. De stekjes van een paar centimeter groot worden er in proefbuisjes bewaard bij 15 graden. ‘Een kopie van die stalen vriezen we ook nog eens in bij min 196 graden’, zegt professor Rony Swennen, directeur van het Laboratorium voor Tropische Plantenteelt. ‘Zodat we zelfs over honderd jaar een ras nog nieuw leven in kunnen blazen.’
Ziektes welkom in België
Nergens anders ter wereld bestaat zo’n ‘spermabank’ voor de bananenteelt. Wat bizar lijkt als je weet dat bananen in liefst 135 landen gekweekt worden terwijl dat hier onmogelijk is. Toch kozen de Verenigde Naties voor Leuven om de bananenschat te bewaren.
‘Eigenlijk is dat niet zo vreemd’, zegt Swennen. ‘Door de sterke banden tussen België en Afrika sinds meer dan honderd jaar hebben we wel ervaring met de bananenteelt en met honderden soorten uit Centraal- en Oost-Afrika, zoals bak-, kook- en bierbananen. Daarnaast zijn we hier in België altijd al experts geweest in het kweken van planten in proefbuisjes. En dan is er nog het belangrijkste punt: dat hier geen bananen gekweekt worden, geeft ons een immens voordeel. Van overal ter wereld komen hier scheutjes binnen. Soms zitten daar ziektes op. Voor ons is dat geen probleem: ze kunnen de teelt hier niet aantasten, want die bestaat toch niet. In een land waar ze bananen kweken, kan zoiets wél een ramp inluiden.’
Patatjes
De planten en scheutjes worden verzameld door veldwerkers die speuren naar nieuwe soorten. De bananenbank zou er momenteel nog een vijfhonderdtal missen. ‘Eerstdaags krijgen we er nog binnen die gevonden zijn in Indonesië, Congo en Maleisië’, zegt Swennen.
Vroeger reisde hij zelf de wereld rond. ‘Ik zat op de meest onmogelijke plaatsen. In Congo moesten ze me tijdens mijn expeditie zelfs bevoorraden met een vliegtuigje omdat er niets of niemand was. Maar alles voor de banaan. Het is een soort die zo gevoelig is voor ziektes dat ze binnen de kortste keren uitgeroeid kan worden. Terwijl 1 miljard mensen er wel van eten. In veel gebieden is het basisvoedsel, net zoals ons brood.’
Het team van Swennen levert zo’n goed werk dat het niet onopgemerkt blijft. Daarom krijgen de bananen binnenkort gezelschap. ‘Het International Potato Center in Peru stuurt ons een kopie van hun aardappelcollectie – 8.000 soorten – om die hier te bewaren’, zegt Swennen.
Aten Adam en Eva het verkeerde fruit?‘Niet de appel maar de banaan werd eerst door de mens gegeten. 8.000 jaar geleden aten we al bananen, de appel volgde pas een paar duizend jaar later. Daarom zeg ik altijd dat Adam en Eva eigenlijk in een banaan gebeten moesten hebben’, zegt professor Swennen.
De bananenplant werd wel eerst voor andere doelen dan voeding gebruikt. ‘Nog voor de mens de banaan at, gebruikte men de bladeren als dakbedekking of om eten in te bewaren. Daarna ontdekten onze voorouders dat de plant ook eetbaar was. Ze aten de zachte delen van de bladeren op, zoals prei. De vrucht zelf was in die tijd nog niet eetbaar en zat vooral vol zaden. Pas wanneer de mens die rond woningen zaaide, kruisten verschillende soorten tot een ras waarvan de vrucht wel eetbaar werd en er van de zaden niet veel meer restte dan de zwarte puntjes die je nu ook nog ziet.’
Zijn ze allemaal geel en krom?‘Er bestaan zo’n 2.000 verschillende soorten bananen, waarvan er ongeveer 400 eetbaar zijn’, zegt professor Swennen. ‘Wij eten daar één soort van: de Cavendish. Een banaan die krom is en geel wordt wanneer ze rijpt. Maar je hebt ook bananensoorten die zo rond zijn als een sinaasappel. Andere zijn dan weer groen of rood wanneer ze rijp zijn. Er is zelfs een soort die tijdens het rijpingsproces eventjes blauw is. En dan zijn er nog bananen met stekels, of andere die je moet schillen zoals aardappels en die je enkel gekookt of gefrituurd eet. De meeste van die soorten worden zo kleinschalig gekweekt dat ze nooit tot bij ons raken.’ Waarom onze bananen krom zijn? ‘Als de vruchtjes nog klein zijn, groeien ze recht met de punt naar beneden. Maar bij het groeien, richten ze zich naar de zon en worden ze krom.’
Hoeveel bananen groeien aan één tros?De bananenplant blijkt behoorlijk exact in zijn opbrengst. ‘Aan een tros hangen 220 bananen of 10 rijtjes van 22’, zegt professor Swennen. ‘Eén plant draagt ook maar één tros. Daarna wordt die met de grond gelijkgemaakt en groeit een zijscheut uit tot een nieuwe plant met tros. Na dertig jaar is een plant op.’
Waarom is het topje zwart?‘Wanneer bananen nog klein zijn, zitten er op het topje bloembladeren’, zegt professor Swennen. ‘Denk aan de witte appelbloesems. Naarmate de bananen groter worden, drogen die bloembladeren en vallen ze af. Wat rest, is een zwart plekje. Bij de appel gebeurt net hetzelfde, kijk maar naar de onderkant.’
Mogen bananen in de koelkast?‘Zeker niet’, zegt professor Swennen. ‘Dan worden die binnen de kortste keren bruin. Zowel bananen als de plant houden niet van temperaturen lager dan 14 graden.’
In welk seizoen koop je ze het best?In tegenstelling tot appels of peren, zijn er het hele jaar verse bananen. ‘Een bananenplant kent geen seizoenen’, zegt professor Swennen. ‘Die produceert het jaar door. Het enige wat je nodig hebt, zijn temperaturen die constant hoger liggen dan 20 graden. Daarom kun je ze hier in België niet buiten kweken.’
Wanneer werd je banaan geplukt?‘Gemiddeld vier weken geleden’, zegt professor Swennen. ‘Onze bananen worden in Latijns-Amerika groen geplukt en gaan daarna de boot op richting Antwerpen. Dat gebeurt gekoeld bij 14 graden, zodat ze niet verder rijpen. Als ze hier in België zijn, worden ze in speciale rijpkamers geplaatst. Een week later zijn ze geel en gaan ze naar de winkel.’
Omdat ze niet in de zon rijpen, is de smaak niet optimaal. ‘Het beste bewijs daarvan kan je proeven in Spanje. Daar verkopen ze dezelfde soort als de onze, maar toch zijn die zoeter. De reden daarvoor is dat hun bananen van de Canarische Eilanden komen. Ze zijn slechts enkele dagen onderweg in plaats van drie weken, en kunnen zo rijper geplukt worden. Waarom de onze niet van de Canarische Eilanden komen? Ze hebben er daar helaas niet voldoende voor de hele Europese markt.’
Waarom eten we niet de lekkerste bananen?‘Het gros van de consumenten weet niet hoe lekker bananen kunnen smaken’, zegt professor Swennen. ‘Omdat de onze onrijp geplukt zijn en zo nog veel smaak missen, maar vooral omdat er soorten bestaan die veel lekkerder zijn. Rassen die zoeter zijn en veel meer aroma’s bevatten dan de Cavendish, het ras dat we nu eten.’
Waarom we die dan toch massaal eten? ‘Daarvoor moet je terug naar de jaren vijftig. Toen was er een bananencrisis en de lekkere, zoete soort die we tot dan wereldwijd aten – de Gros Michel – stierf volledig uit door een ziekte. De bananenfirma’s moesten daardoor op zoek naar een nieuwe soort. Toen hebben zij de beslissing genomen om voor de Cavendish te gaan. Die was namelijk net zo mooi van kleur als de Gros Michel, had een hoge productie en paste door de vorm makkelijk in dozen.’
De Cavendish nu zomaar inruilen tegen een lekkerdere, is niet zo gemakkelijk. ‘De volledige industrie is erop afgestemd. Alle dozen zijn op maat van de Cavendish, het transport is afgesteld op de ideale temperatuur van die banaan en ook de rijpkamers zijn er speciaal voor ontworpen.’
Waarom was Chiquita eerst een bouwfirma?‘Veel grote bananenbedrijven waren ooit bouwfirma’s’, zegt professor Swennen. ‘Bedrijven die eind negentiende eeuw spoorwegen bouwden in Costa Rica en Panama. Maar plots hadden die landen geen geld meer om te betalen en gaven ze grond in de plaats. De bouwfirma’s besloten er dan maar bananen op te planten en die met schepen te exporteren.’